ลุงผ่าน ปันคำ ปราชญ์ชาวบ้าน ผู้มีความรู้เรื่องการเกษตรเป็นอย่างดี มองด้วยความเป็นห่วงถึงอนาคต หากไม่เรียนรู้และสืบทอดองค์ความรู้จากเราไปสู่รุ่นลูกรุ่นหลานต่อไป แล้วอนาคตใครจะทำนา ใครจะสร้างรากฐานเพื่อผลิตอาหารหล่อเลี้ยงคนในประเทศ เพราะแม้แต่คนต่างชาติก็ยังเห็นความสำคัญ แล้วคนไทยล่ะ จะลืมเลือนไปหรืออย่างไร?

อาชีพชาวนาอาจกลายเป็นอดีตหากลูกหลานไม่สืบทอดและเรียนรู้เพื่อส่งต่อภูมิปัญญาให้ชนรุ่นหลัง เปลี่ยนทรัพย์ในดิน สินในน้ำ ด้วยความรู้แบบองค์รวม และวิถีชีวิตของชาวนากับความภาคภูมิใจที่ได้เกิดเป็นเกษตรกร

กิจกรรมสิงห์อาสาที่มาร่วมดำนาเกี่ยวข้าว เป็นเรื่องดีที่พวกเขายังสนใจในเรื่องการทำนา ยังถือเป็นความหวังที่เราจะส่งต่อในรุ่นถัดไป  เพราะว่าชาวนา ณ ปัจจุบันนี้เป็นชาวนารุ่นที่ใกล้เกษียณแล้ว สักวันหนึ่งก็จะหายไปตามกาลเวลา แต่ที่นาเรายังอยู่ แต่ไม่มีคนทำ ทุกวันนี้ที่นา 100 เปอร์เซ็นต์  จะมีแค่ 10 เปอร์เซ็นต์เท่านั้น ที่เป็นของชาวนาจริงๆ นอกจากนั้นเป็นของนายทุนไปหมดแล้ว

“เศรษฐีพกเงินไปขึ้นเรือ ชาวนาพกอาหารเมล็ดพันธุ์ไปขึ้นเรือ หากเรือล่มไปติดเกาะ ลองเดาดูสิว่าใครจะรอด”

คำพูดที่ต้องการสื่อถึงสิ่งที่เป็นห่วง นั่นคือลูกหลานของเรา ที่ทิ้งการทำนาไปแล้ว ในอนาคตข้างหน้าเราอาจจะเจอกับปัญหาวิกฤตของอาหาร โดยเฉพาะอาหารที่คนรุ่นหลังเจอคงจะมีแต่สารพิษเจือปนทั้งนั้น

การที่เราจะติดอาวุธทางปัญญาให้กับพี่น้องชาวนา ให้ตระหนักว่าการทำนาไม่ใช่อาชีพที่ด้อย ไม่ได้เป็นอาชีพของคนจน ซึ่งจริง ๆ แล้วคำว่าจนเค้ามองกันยังไง อะไรคือสิ่งสำคัญ

ผู้ถ่ายทอดเต็มใจสอน ถ้าผู้เรียนพร้อมเรียนรู้และลงมือทำด้วยความตั้งใจ

ลุงผ่าน ปันคำ ได้ก่อตั้งศูนย์เกษตรยั่งยืน อยู่ที่ ต.ศรีเมืองชุม จ.เชียงราย เพื่อนำประสบการณ์และความรู้ของตัวเองถ่ายทอดให้กับเกษตรกรคนอื่น ๆ ที่สนใจ และก็มีโอกาสไปร่วมกิจกรรมกับสิงห์อาสาอยู่เสมอ โดยลุงผ่านบอกเล่าถึงความรู้สึกความประทับใจกับกิจกรรมที่สิงห์อาสามาร่วมดำนาช่วยเหลือชาวนาใน อ.แม่สาย ที่ใช้พื้นที่นามารับน้ำ เพื่อช่วยเหลือเด็ก ๆ ที่ติดถ้ำหลวงเมื่อเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา ลุงผ่านได้รับรู้และเห็นถึงความตั้งใจของนักศึกษาและชาวต่างชาติเครือข่ายสิงห์อาสาที่ตั้งใจมาช่วยกันดำนา จนต่อเนื่องมาถึงกิจกรรมที่มาร่วมเกี่ยวข้าวในครั้งนี้  ได้เห็นสายตาที่มุ่งมั่นพร้อมที่จะเรียนรู้และลงมือทำ ทำให้เกษตรกรที่มาร่วมกันดำนาเกี่ยวข้าวเต็มใจที่จะถ่ายทอดความรู้ให้พวกเขาเหล่านั้น  เพราะการปลูกข้าวแต่ละเมล็ดนั้นไม่ง่าย ต้องดูแลเอาใจใส่ จึงอยากให้เรียนรู้วิธีคิดวิธีทำแล้วนำไปปฏิบัติสู่ความสำเร็จ

“สิ่งที่เป็นพลังของคนสอน คือเห็นผู้เรียนมีความมุ่งมั่นและตั้งใจที่จะเรียนรู้ ผู้สอนก็พร้อมถ่ายทอดความรู้ให้เต็มที่”

นอกจากจะถ่ายทอดความรู้ในเรื่องการดำนาเกี่ยวข้าวแล้ว ยังแนะแนวทางการทำการเกษตรให้กับสิงห์อาสาในแง่วิถีชีวิตแบบครบองค์รวม โดยไม่เน้นแบบใดแบบหนึ่งมากไป โดยจะเน้นความหลากหลาย ยกตัวอย่างเช่น พืชผักเราจะไม่เน้นปลูกพืชเชิงเดี่ยว ไม่ใช่จะปลูกข้าวอย่างเดียว ต้องมีพืชสมุนไพรและพืชผักสำหรับการทำอาหารด้วย

นอกจากนี้ยังได้ให้เกร็ดความรู้การทำการเกษตรแบบปลอดสารพิษ เพราะแมลงพวกนี้กลัวสารพิษ “หากเรายิ่งฆ่าแมลงก็ยิ่งมา เค้าเรียกว่ายิ่งหวงยิ่งหาย แต่ยิ่งให้ยิ่งได้ เพราะแบบนี้เราก็ให้แมลงเค้ากิน พอเค้ากินอิ่มก็หยุด” วิธีการคือแบ่งแปลงพืชผักส่วนหนึ่ง ให้พวกแมลงมากินเฉพาะวงที่เราจำกัดพอเค้าอิ่มก็จะไม่ไปยุ่งกับแปลงพืชผักส่วนอื่นอีก แค่นี้เราก็ไม่จำเป็นต้องใช้ยาฆ่าแมลงแล้ว ซึ่งเรื่องพวกนี้เกษตรกรต้องศึกษาเรียนรู้จากธรรมชาติ

สำนึกรักบ้านเกิด ต้องทำให้เห็น ให้ต้นข้าวเป็นครู

หากเราอยากให้ลูกหลานกลับมาสำนึกรักบ้านเกิดเราต้องทำให้เค้าเห็น สิบปากว่าไม่เท่าตาเห็น สิบตาเห็นไม่เท่ามือทำ สิบมือคลำไม่เท่าทำให้ดู สิบมือทำให้ดูยังไม่เท่าเขาลงมือทำเอง เพราะฉะนั้นการเรียนรู้ต้องลองผิดลองถูก ใช้ประสบการณ์บ่มเพาะ ต้นไม้ทุกต้นเป็นครูเราหมด ถ้าเราอยากเรียนรู้เรื่องทำนาก็ให้ข้าวเป็นครูและใช้ประสบการณ์บ่มเพาะความรู้นั้นขึ้นมา เช่น เวลาไหนข้าวแตกกอ ฤดูหรืออากาศที่เหมาะกับการทำนา รวมถึงการป้องกันศัตรูพืชต่างๆ

การทำการเกษตรเป็นอาชีพที่อิสระ ไม่ตกงานและสามารถกำหนดราคาได้ และจงอย่าลืมว่าปัจจัยสี่นั้น อาหารคือสิ่งที่สำคัญที่สุด มีเงินมีทองเป็นร้อยล้านพันล้านแต่คุณไม่สามารถสร้างอาหารที่ปลอดภัยให้กับผู้บริโภค เงินมากมายก็ไม่มีค่า

เพราะฉะนั้นอยากจะฝากถึงลูกหลานชาวเกษตรกร ชาวไร่ชาวนา ว่าอย่าทิ้งรากฐานของอาหาร อย่าทิ้งที่ไร่ที่นาของปู่ย่าตายายที่เคยก่อร่างสร้างตัวมาบนผืนดินแห่งนี้ อยากให้สืบทอดอาชีพเกษตรกรและเผยแพร่ความรู้ในการที่จะดึงทรัพย์ออกจากดิน ดึงสินออกจากน้ำโดยใช้ปัญญาให้กับคนรุ่นหลังสืบทอดกันต่อไปจากรุ่นสู่รุ่น ซึ่งแนวทางเหล่านี้เป็นสิ่งที่เกษตรกรต้องเรียนรู้

“เราต้องเรียนรู้จากธรรมชาติเพราะธรรมชาติจะสอนเราทุกอย่าง หากเราทำลายธรรมชาติ ธรรมชาติก็จะย้อนมาทำลายเรา”