รู้หรือไม่ หนึ่งในภูมิปัญญาชาวบ้านที่เป็นมรดกตกทอดกันจากรุ่นสู่รุ่น และกลายมาเป็นหนึ่งในวิธีที่ใช้ในการบรรเทาภัยแล้งของชาวบ้านในพื้นที่ประสบภัยแล้งก็คือ ‘ประปาภูเขา’ วิธีดับภัยแล้งที่ได้ผลมาก ๆ วิธีหนึ่ง
ซึ่งก็เป็นอีกหนึ่งครั้งที่ ‘สิงห์อาสา’ ได้เข้าไปช่วยชาวบ้านสร้างประปาภูเขา เพื่อบรรเทาภัยแล้ง สำหรับคนที่สงสัยว่าประปาภูเขาคืออะไร ต่างกับระบบประปาที่เราใช้กันในครัวเรือนแค่ไหน ดับภัยแล้งได้ยังไง เราจะพาไปรู้จักสุดยอดภูมิปัญญาชาวบ้านนี้กัน
ประปาภูเขา เริ่มต้นที่ตาน้ำ
ประปาภูเขาคือภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวเขาที่ใช้หลักการลำเลียงน้ำจากที่สูงสู่ที่ต่ำ เริ่มต้นจากการสังเกตการไหลของน้ำที่อยู่บนเขาว่าน้ำมักจะไหลจาก ‘ตาน้ำ’ ที่อยู่ที่สูง ลงสู่ที่ต่ำตามแนวการไหลตามธรรมชาติอยู่แล้ว
ซึ่งตาน้ำเป็นจุดที่น้ำจะผุดออกมาจากใต้พื้นดินบนป่าหลายจุด นอกจากจะสร้างความชุ่มชื้นให้ผืนป่าแล้ว ตาน้ำบนเขายังเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำหลายสาย แม่น้ำใหญ่ ๆ ที่เราเห็นทั้งปิง วัง ยม น่าน ก็เริ่มต้นมาจากตาน้ำนี่แหละ
ใช้ไม้ไผ่เพื่อลำเลียงน้ำจากตาน้ำ
เมื่อชาวบ้านเจอตาน้ำแล้ว สิ่งที่ชาวบ้านใช้ในการลำเลียงน้ำก็คือใช้ไม้ไผ่ผ่าครึ่งทำเป็นรางน้ำไหล วางไว้ที่ตาน้ำไล่ลงมาเรื่อย ๆ จนถึงจุดพักน้ำของหมูบ้าน ซึ่งน้ำที่ผุดออกจากตาน้ำ ก็จะไหลจากที่สูงลงสู่ที่ต่ำตามธรรมชาติ
ส่วนน้ำที่ไหลผ่านไม้ไผ่ก็จะถูกลำเลียงลงมาสู่หมู่บ้านที่อยู่ด้านล่างของภูเขานั้น แม้บางหมู่บ้านจะไม่มีแหล่งน้ำใกล้เคียง แต่การใช้วิธีนี้เพื่อลำเลียงน้ำก็ทำให้มีน้ำใช้เข้าสู่หมู่บ้านได้ แต่ความที่ไม้ไผ่ไม่ทนทานจึงพังง่าย ชาวบ้านจึงต้องมาซ่อมแซมทุกปี
อนุรักษ์ตาน้ำใช้ทรัพยากรคุ้มค่า
ชาวบ้านที่ใช้ประปาภูเขา เพื่อนำน้ำไปใช้นั้นจะดูแลรักษาตาน้ำเป็นอย่างดี ใช้น้ำจากตาน้ำเท่าที่จำเป็น รวมถึงดูแลป่าอย่างดีด้วยเนื่องจากถ้าไม่มีป่า พวกเขาก็ไม่มีน้ำไว้ใช้ยามจำเป็น
หรือบางครั้งถ้าไปพบตาน้ำที่อุดตัน มีเศษใบไม้ใบหญ้า ซากสิ่งต่าง ๆ ในป่า ชาวบ้านก็จะช่วยเก็บออกจากตาน้ำเพื่อไม้ให้น้ำไหลสะดวก
ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะชาวบ้านถูกปลูกฝังวิธีคิด และวิธีการอนุรักษ์ป่าสืบทอดกันมาตลอด รวมถึงใช้น้ำจากตาน้ำอย่างคุ้มค่า ไม่ทำลายระบบนิเวศน์ก็เป็นวิธีคิดที่สืบสานกันมาเพราะถ้าเขาไม่ดูแลต้นน้ำ เขาก็รู้ดีว่าเมื่อถึงหน้าแล้งก็ไม่มีน้ำใช้ นี่คือการนิยามของการอยู่กับธรรมชาติแบบเข้าใจ ที่ชัดเจนที่สุด
สิงห์อาสาไปช่วยสร้าง ‘ประปาภูเขา’
หลังจากที่สิงห์อาสา ทราบเรื่องว่า ชาวบ้านหมู่ที่ 2 ต.เทพรักษา อ.สังขะ จ.สุรินทร์ กำลังจะทำประปาภูเขา เพื่อนำน้ำบนเขามาช่วยบรรเทาภัยแล้ง หลังจากเสร็จสิ้นภารกิจแจกจ่ายน้ำสะอาดในพื้นที่ดังกล่าว เหล่าอาสาสมัครของสิงห์อาสา ต่างก็ไปช่วยชาวบ้านทำประปาภูเขาอย่างแข็งขัน
โดยการทำประปาภูเขาครั้งนี้ ไม่ใช่เป็นการต่อรางไม้ไผ่จากตาน้ำ สู่พื้นราบ แต่เป็นการใช้ท่อพีวีซี ที่มีความคงทนแข็งแรงแทน เนื่องจากไม้ไผ่ ไม่สามารถรองรับการใช้งานได้ดีเท่ากับท่อพีวีซี ดังนั้นจึงต้องการปรับเปลี่ยนมาใช้วัสดุที่ทนทานกว่าเดิม ไม่ต้องซ่อมบำรุงทุกครั้ง
การทำประปาภูเขานั้นไม่ง่ายเลย กว่าชาวบ้าน และสิงห์อาสา จะทำภารกิจ นี้เสร็จก็ใช้เวลานานมาก แต่ที่สุดแล้วก็สามารถต่อท่อพีวีซี เพื่อสร้างระบบประปาภูเขาให้ชาวบ้านได้สำเร็จ ช่วยให้ภัยแล้งครั้งนี้ผ่านไปได้อย่างไม่ลำบากมากนัก นับเป็นหนึ่งในกิจกรรมดี ๆ ที่ชาวสิงห์อาสา ได้มีส่วนรวมสร้างสิ่งที่เป็นประโยชน์ให้ชาวบ้าน
ครั้งต่อไปสิงห์อาสา จะไปช่วยชาวบ้านจากภัยแล้งที่ไหนอีก ต้องติดตาม…